> Recreatieve wandelgeschiedenis in de Ardennen is eigenlijk gestart in een stadje dat op het huidige traject ligt van GR 573: Spa. In de tweede helft van de 16de eeuw loofden passerende Europese reizigers en schrijvers het heilzame effect van de natuurlijke bronnen in Spa. "Gods mysteries zijn vol mirakels" schreef één van hen over Spa. Die ophemeling ging niet onopgemerkt voorbij bij geletterden die het zich in die tijd konden veroorloven langdurig te reizen: Notabelen, adel, schrijvers en Europese vorsten kwamen in Spa paraderen. Het werd in de 17de eeuw het belangrijkste
> In de 18de eeuw evolueert Spa naar een ontmoetingsplaats waar men niet enkel meer voor genezing met baden, kuren en bronwater komt maar ook vooral om gezien te worden en onofficiële contacten te leggen met al wie in aanzien staat. "Le café de l'Europe" werd Spa ook wel eens genoemd. Tsaar Peter de Grote van Rusland is misschien wel de belangrijkste gast die een tijdje in Spa verbleef. Spa evolueert ook meer naar een lustoord. 'Bobelins' worden de vreemde gasten genoemd. Op basis van een straten- en padenplan van de Engelsman Berkerley krijgt Spa een nieuwe structuur en uitzicht.
> Terwijl 'wandeltoerisme' - als je die term zou kunnen gebruiken - tot half 18de eeuw beperkt was tot flaneren in de parken van het stadje Spa en rond de bronnen, dijt het in de tweede helft van de 18de eeuw uit naar de heuvelflanken rond Spa. In het zog van Jean-Jacques Rousseaus romantische geschriften wordt er ook geflaneerd in de omliggende bossen.

> Het pad waarover we via GR 573 Spa binnen komen, "Promenade de la Grande Duchesse", verwijst naar de hertogin van Mecklenburg, die in Spa rond 1840 verbleef. De "Promenade Henri Peltzer" waarlangs we vandaag over GR 573 Spa weer verlaten werd aangelegd op kosten van een oud-burgemeester van Spa, Henri Peltzer, eind 19de eeuw. En zo zijn de namen van paden en straten van Spa één groot geschiedenisverhaal van ronkende namen die er kwamen en gingen.
> In het centrum van Spa is er in het Parc de 7 Heures een oud monument voor de notabelen die mee sponsorden voor de wandelpaden van Spa in 18de en begin 19de eeuw.

> Vermelden we tenslotte nog dat Spa de geboorteplaats is van Jean d'Ardenne (schrijversnaam van Léon Dommartin). d'Ardenne was een schrijver-journalist, hij publiceerde de eerste professionele reisgids voor de Ardennen in 1881. Opeenvolgende herdrukken van zijn rode pocketgidsen, waarin ook korte wandelingen werden opgenomen, waren een groot succes. d'Ardenne behoort absoluut tot de pioniers van het moderne Ardense toerisme. Zijn gidsen dienden tot half de 20ste eeuw voor latere schrijvers als hét referentiewerk voor toeristische bezienswaardighedenin de Ardennen, zeer terecht overigens. Spa is Jean d'Ardenne niet vergeten, er is zowel een wandelpad als een straat die zijn naam dragen en in het Parc de 7 heures staat een monument voor hem.

> Nog in de 19de eeuw zien we ook het prille ontstaan van andere recreatieve paden elders langs het huidige traject van GR 573. In kuuroord Chaudfontaine speelt zich een gelijkaardig scenario af als in Spa, zij het op meer beperkte schaal. Ook hier wordt het thermaal station uitgerust met wandelpaden op de omliggende heuvels. Het pad dat GR 573 volgt vanaf het Maison Sauveur tot de Pont du Diable is 19de eeuws en geniet vandaag omwille van zijn geschiedenis een beschermde status.
> In die tijd wordt in de vallei van de Hoëgne, in de omgeving van Sart-lez-Spa, een eerste recreatief pad aangelegd op initiatief van Léonard Legras, inwoner uit Sart-lez-Spa. Dit pad wordt ingehuldigd in 1899 door koningin Marie-Henriette, die vaak in nabijgelegen Spa verbleef. Laat het echter duidelijk zijn dat recreatief wandelen en reizen voor de 20ste eeuw iets was voor de elite van rijkere burgerij.

> Voor de eerste creaties van bewegwijzerde langeafstandsroutes door Spa moeten we al meer dan 100 jaar terug in de tijd. Charles Comhaire en vereniging Le Vieux Liège markeerden tussen 1910 en 1914 vanuit Luik een heel net aan lange routes, naar Duits voorbeeld. Routes nr 4 (Luik - Malmédy) en nr 6 (Aken - Bastogne) passeerden door Spa. Deze 'Chemins de Touristes' waren echter maar een kort leven beschoren en werden weinig bekend bij een breder publiek.
> Tijdens het interbellum, de periode tussen de twee wereldoorlogen, wordt toerisme gedemocratiseerd. Hoteliers verenigen zich in de eerste VVV's, jeugdherbergen en kampeerterreinen openen in het zog van scoutisme en de trein brengt groepen en individuele toeristen tot in de kleinste dorpen van de Ardennen. Lokale netwerken van wandelpaden worden ontwikkeld en onder impuls van Maurice Cosyn en Touring Club wordt met overheidssubsidies tussen 1934 en 1940 in Wallonië en Luxemburg een kompleet net van lange afstandswandelpaden uitgewerkt. Hierop zou trouwens vanaf de jaren '60 het latere Grande Randonnée (GR)-net op worden gebaseerd.

> Sluitstuk van Cosyns padennet wordt een internationaal pad in samenwerking met de Nederlandse ANWB, de Luxemburgse overheid en de Franse Club Vosgien, dat 's Hertogenbosch verbindt met Luxemburg en verder. De voorloper van de huidige GR 5 / E2! Een deel van deze route loopt parallel met de huidige GR 573, sommige stukken van GR 573 volgen zelfs exact dezelfde paden van 80 jaar geleden. Dit project uit 1939, waarvan Maurice Cosyn de architect is, botst echter op het geweld van WO II. Het pad zou in die vorm nooit populair worden. Het duurde immers nog jaren vooraleer de Ardennen herstelden van het oorlogsgeweld en in 1951 stierf de pionier van het Europese wandeltoerisme.

> Bovenstaande kaart komt uit de gids 'Le sentier international Pays-Bas - Vosges' uit 1939. De zwakke roze stippellijn tekenden we er zelf op, dat is ruwweg het traject van de huidige GR 573. In dikke zwarte stippellijn het 'sentier intenational' dat België binnenkomt in het Limburgse Kanne. Cosyn noemde het Belgische deel van het 'sentier international' de Ardennenweg. Zuidelijk vanaf Kanne is er met opzet een onderbreking. De wandelaar werd verzocht in Jupille de 'tramway' en de trein te nemen om Luik te passeren om dan pas vanaf Trooz terug de draad op te nemen.
> Luik dwarsen te voet was duidelijk geen interessante optie voor Cosyn. Waarom pas in Trooz weer wordt aangesloten is wellicht te verklaren doordat de Vesdervallei tussen Luik en Trooz in de eerste helft van de 20ste eeuw verschrikkelijk vervuild was. Hiervoor waren ondermeer de fabrieken van Vieille Montagne te Angleur en de industrie van Prayon verantwoordelijk. Ze stootten zo'n vuiligheid aan zware metalen uit dat de begroeiing op de heuvels in de Vesdervallei er gewoon aan kapot ging. De Vesder was toen de meest vervuilde rivier van de Ardennen. Het fameuze kuuroord Chaudfontaine verloor door de uitstoot van zware metalen in de 20ste eeuw zelfs letterlijk zijn glans en uitstraling.
> Tegenwoordig trekt de huidige GR 573 wel door dat deel van de vallei van de Vesder. De vervuilende fabrieken zijn grotendeels verdwenen en op de vergiftigde heuvels is een merkwaardige pionierbegroeiing verschenen die de passage hier weer de moeite maakt. Van Trooz helemaal tot Eupen volgt GR 573 een parallel traject met de oude Ardennenweg, maar de padenkeuze is op een paar korte stukken na bijna geheel verschillend. Ten zuiden van Eupen volgt GR 573 vanaf de monding van de Soor in de Hill (Helle) tot Herzogenhügel zowat exact hetzelfde traject dan 70 jaren eerder.
> In de jaren 30 had Cosyn ook een 'Sentier de Franchimont' ontwikkeld (zomer 1937). Dit pad verbond Pepinster met Spa via de burchtruïne van Franchimont en Theux, een traject dat ook nu door GR 573 wordt gevolgd maar wel grotendeels over andere paden.

> Na de oorlog sterft Cosyns padennet een stille dood. In 1959 pikken enkele Luikenaars de draad weer op, geïnspireerd door het jonge Franse net van Grande Randonnéepaden (G.R.). Ze grepen terug naar Cosyns net om onder dit nieuwe concept paden met witrode streepjes te markeren. Per pad werd tevens een gidsje gepubliceerd. Eerste realisatie was GR 5, naar Cosyns 'sentier international'. Vervolgens werd een pad door de Oostkantons ontwikkeld (GR 56) en door de vallei van de Ourthe (GR 57).
> Tussen 1965 en 1968 kwamen drie 'dochterpaden' tot ontwikkeling. GRP 571 (vallei Amblève), GR 572 (vallei Salm) en dit pad, GR 573 (vallei van de Vesder). Gemeenschappelijk aan deze paden was dat ze allen een Luikse riviervallei als thema hadden en over relatief korte afstand liepen. De totale afstand van GR 573 was toen amper 59 kilometer. GR 573, het pad van de Vesder, of afgekort G.R.V., een beetje raar want een flink deel van dat pad liep door de valleien van Hoëgne en Wayai. Het hele project werd volledig gesponsord door de regionale vereniging 'Vesder, Hoëgne en Plateaus'. Padmarkering werd grotendeels aangebracht in in 1967 vanaf maart (van Vaux-sous-Chèvremont tot Spa), afgewerkt in 1968 met het traject Spa - vallei van de Hoëgne en voltooid eveneens in 1968 met de publicatie van een eenvoudig wandelgidsje.
> De officiële inwandeling vond plaats op 11 mei 1969 tussen Hockai en het centrum van het pittoreske dorp Sart-lez-Spa waar toespraken werden gehouden. 280 deelnemers waren op het appèl voor een de klassieke wandelrally en het was meteen ook een feestje voor 10 jaren GR-paden in België.

> 10 jaar bleef dat traject tussen Vaux-sous-Chèvremont en Pont de Belleheid te Sart-lez-Spa onveranderd, tot in 1977 G.R.V. zowaar een kindje baarde: Er werd een dochterpad gecreeërd onder het nummer GR 5731 of G.R.F. of nog: Het 'sentier de grande randonnée de Franchimont'. Dit pad verbond, net zoals in de tijd van de Cosynpaden, Pepinster met Spa door het land van Franchimont. Met een lengte van amper 17 km is het ook een van de allerkortste GR-paden die ooit hebben bestaan.

> We zijn volop in de periode van het romantisme. De hertogin van Orléans vond genezing in Spa en uit dankbaarheid lieten haar kinderen wandelwegen aanleggen met brugjes, guirlandes en bloementapijten, ze werden met veel hoempa ingewandeld in 1785. Een deel is er nog van bewaard (ten ZO van Spa - Promenade d'Orléans en omgeving). In die tijd evolueerde Spa echt naar een oord met veel showvertoon en extravaganza (om niet het woord decadentie gebruiken). De eerste montgolfière-luchtballon in België steeg op vanuit Spa. Dezelfde hertogin van Orléans liet speciaal om aan boord van de montgolfière te geraken een kameel aanrukken uit Parijs! (Tot grote verbazing in de Ardense dorpen die men met de kameel passeerde om Spa te bereiken.)
> Enkele jaren later was het afgelopen met de grand chique en de bobelins in Spa. De Franse Revolutie treft Spa zwaar. De traditionele adel wordt immers sterk geviseerd en blijft zowat volledig weg, Spa wordt een dode stad. Als de scherpe kantjes van de Revolutie zijn afgerond na 1800, herademt Spa langzaam, om in de Hollandse periode weer helemaal open te bloeien.

> Eén van de meest illustere gasten uit het midden van de 19de eeuw was Giacomo Meyerbeer, een bekende operacomponist. Hij verbleef lange tijd in Spa en verplaatste zich in de stad op de rug van een ezel waarop een met rood velours bekleed stoeltje was geplaatst. Zo ging hij naar de plek waar hij zijn dagelijks wandelingetje deed! In 1864 maakte de stad Spa een wandelweg die naar Meyerbeer werd genoemd. De inhuldiging van dat pad kende een dramatische afloop. Midden in de aanloop naar de feestelijke opening van de Promenade Meyerbeer overleed de master. Die wandelweg ligt er nog (op de helling ten zuiden van Spa) en Meyerbeer kreeg ook zijn standbeeld in Spa.

> Wat betekent dat concreet? GR 573 erft een oud stuk kronkelende GR 5 van bijna 20 km, het bevat ondermeer de tocht door de vallei van de boven-Hoëgne, de passage langs de rotsen van Bilisse en het dorpje Polleur. Oostelijk wordt een afgestoten deel van de ook al verlegde GR 56 gerecupereerd, het hele stuk van Eupen omhoog langs de Helle tot Herzogenhügel. De grote cirkel wordt gedicht noordelijk met een heel nieuw stuk van Pepinster tot Eupen. Zuidoostelijk wordt de link gemaakt door een stuk gemeenschappelijk te lopen met GR 56 en een leuke passage over het natuurleerpad Fagne de la Poleûr. Oostelijk werd de route doorgetrokken tot Angleur om een verbinding te maken met het Ourthepad GR 57.
> Dochterpad GR 5731, amper 17 km lang, wordt geamputeerd van het zuidelijke stukje en de weinige overblijvende kilometers worden volwaardig deel van GR 573. Het eindplaatje van die hertekening in 1991 heeft als resultaat een verlenging met 100 kilometers tot de huidige 160 km. Hierdoor dekt de subtitel van dit pad 'Sentier de la Vesdre' niet meer het thema, het wordt 'Vesder, Hoëgne, Helle en Hoge Venen'. In 1995 publiceert de Waalse vereniging SGR de enige Nederlandstalige versie van de gids die ooit is uitgebracht. Ondertussen verscheen in 2016 alweer een zesde editie van de topografische gids, sinds de jaren '00 bleef het trajectverloop op enkele kleine wijzigingen na grotendeels onveranderd.
> Actuele wandelinformatie: Zie volgende pagina!

> Eind jaren '80 wordt GR 5731 korte tijd GR 573A, vooraleer er een grondige hertekening van de hele padenwirwar in de provincie Luik plaatsvindt. GR 573 wordt in 1991 upgraded naar een grotere 'streekrondwandeling'. Tegelijk wil men GR 5 rechter trekken om die route sterker te profileren als een doortrekkend pad naar Nice.