Startpagina > Wandelen > Entre Lesse et Lomme
Cosyn-gids, jaren '30 vorige eeuw
De regionaam "Entre Lesse et Lomme" dook al op tijdens het interbellum
Van L naar R: Initiatoren Clément Crispiels, Jean Breuskin, Luc Marchal en duivel-doet-al-op-het-terrein Yannick Yannou
Voorzitter van La Grande Forêt de Saint-Hubert, Marc Lejeune
en Burgemeester van Libin, Anne Laffut
Infobord wandelroute "Entre Lesse et Lomme"
Nieuwe passerelle over de Lesse voor "Entre Lesse et Lomme"
Theoretisch startpunt van "Entre Lesse et Lomme"
Eén van de 26 nieuwe rustbanken
Sommige paden en doorgangen werden speciaal aangelegd voor "Entre Lesse et Lomme"
> Nieuw sinds augustus 2018 en toch wel hoogst bijzonder. Een langeafstandswandeling die voor maar liefst 95 % over onverharde paden loopt. Nog een record: "Entre Lesse et Lomme" loopt bijna nonstop door woud, je komt haast het bos niet uit 3 of 4 dagen lang, laat staan dat je door een dorp of stad wandelt. Echt een tocht voor woudlopers dus, voor wie eens een paar dagen weg van de wereld wil zijn en niet vastgeklonken hangt aan smartphone of andere schermen.
> Entre Lesse et Lomme voert je 78 km lang door de Centrale Ardennen in stiltegebied door afwisselend lichtgroen gebladerte van loofwoud en de donkergroene naalden van dennenbossen. Af en toe wordt er nog een streepje kabbelend en ruisend blauw aan toegevoegd, als je een van de vele Ardense beken oversteekt die van de hoogplateaus afwateren door de bossen of tijdens de absoluut prachtige passages langs de twee grote Ardense rivieren die deze wandelroute als thema heeft: de Lesse en de Lomme.
> Drie of vier dagen nonstop woudbeleving: de initiatiefnemers van La Grande Forêt de Saint-Hubert hebben het mogelijk gemaakt om in de uitgestrekte bossen van de gemeente Libin op drie plaatsen met je trekkerstent na reservatie legaal te bivakkeren voor één nacht, midden in de Ardense natuur om woudbeleving compleet te maken.
> Het wandelproject "Entre Lesse et Lomme" is rechtstreeks ontstaan en gegroeid vanuit Ardennezen die deze bossen door en door kennen en een ongebreidelde liefde hebben voor de grootse Ardense natuur. Dat voel je zelf vaak aan onderweg in de padenkeuze, soms betreed je zelfs paden die niet op een topografische kaart staan en er werd voor dit project heel wat geïnvesteerd in wandelinfrastructuur, banken, een uitstekend bewegwijzeringssysteem en zelfs nieuwe passerellen en bruggetjes over beken en rivieren.
> Er valt nog veel meer te vertellen over "Tussen Lesse en Lomme", we doen aan de hand van onze eigen ervaringen het hele wandelverhaal uit te doeken en geven je vooral ook veel tips mee om zelf op ontdekking te gaan over deze wilde wandelroute.
Entre Lesse et Lomme Trekkingverslag
Voorstelling
Padgeschiedenis
Routekarakter & beoordeling
Hoe is dit verslag opgebouwd?
> Op de volgende pagina brengen we een pak praktische wandelinformatie voor wie zelf op pad wil gaan over Entre Lesse et Lomme.
> Daarna gaan we ook echt op pad. In 4 etappes geven we een sfeerbeeld van de tocht. 'Life on the road' dus.
> Dit is geen officiële site over de wandelroute Entre Lesse et Lomme, enkel een subjectief wandelverslag. Raadpleeg de website van Entre Lesse et Lomme , de projectleider is La Grande Forêt de Saint-Hubert. Informatie over de route en de regio bij de gemeentelijke toeristische dienst van Libin te Redu of bij het regionale Maison du Tourisme de La Forêt de Saint-Hubert te Saint-Hubert.
Wandelinfo >>>
> Entre Lesse et Lomme is echt iets voor "woudlopers", aangezien je bijna constant door bosgebied wandelt over deze 78 km lange tocht, zonder echt in een dorp te passeren. Libin staat dan ook in de Belgische top 5 van dichtst beboste gemeenten. Misschien mis je soms wel een beetje meer afwisseling, de hele dag door bos wandelen is afhankelijk vind je misschien wat te veel of misschien kun je er gewoon niet genoeg van krijgen. Urenlang door bos zwerven hoeft ook niet monotoon te zijn en de bossen zijn ook niet homogeen. Bos van produktiedennen wisselt vrij snel af met traditioneler loofbos of je passeert ook vaak beken of wandelt langs een van de de twee rivieren waaraan deze wandelroute ophangt: de Lesse of de Lomme, allebei van de mooiste Ardense rivieren trouwens. Feit is dat een lange wandelroute die 90 % van de tijd door bos loopt en 95 % over onverharde paden vrij uniek is in België.
> Het valt af te wachten hoe goed de bewegwijzering in de toekomst zal worden opgevolgd. Ook dat is wat inherent aan routes die veel door bossen trekken: er wordt al eens stevig in gekapt (voornamelijk 's winters), waardoor wel eens vaker in de wilde kaalslag ook de markeringstekens verdwijnen. Ook sommige paden vragen misschien jaarlijks extra onderhoud, vaak omdat ze weinig zijn belopen en daardoor al eens sterk kunnen overgroeien op het einde van de lente.
> Eigenlijk hebben we niks negatiefs te vertellen over dit nieuw wandelproject: het is mooi, origineel en goed bestudeerd uitgewerkt door gepassioneerde mensen van de streek die deze regio dan ook door en door kennen. Dat verklaart ook dat de wandelroute over soms verrassend verborgen paden wordt geleid, ze is niet zomaar uitgetekend aan de hand van topografische kaarten. Het is origineel, voorzien van extra infrastructuur en er is tijd en veel moeite in gestopt. Laat je onderdompelen in dit stukje bosrijke Ardennen rond Libin, respecteer de grootsheid van het landschap en geniet er vooral van stilte, zonder een spoor na te laten....
> Op de volgende pagina vertellen we je alles om zelf een succesvolle trektocht voor te bereiden op "Entre Lesse et Lomme".
> "Entre Lesse et Lomme" is een recent uitgewerkte langeafstandsroute (opengesteld in 2018). Libin vormt het centrale punt van de route, hoewel je niet door het dorp zelf trekt. De wandelroute loopt vaak door bosgebied op de gemeentegrenzen van Libin en overschrijdt soms even die voor de wandelaar onzichtbare grens.
> Toch lopen in de regio al bijna 100 jaar langeafstandsroutes. Eind jaren '30 van vorige eeuw ontwikkelt ir. Maurice Cosyn in opdracht van Touring Club de Belgique en het nationaal commissariaat voor toerisme al een intensief net aan lange wandelroutes: Sentier de Freyre, Sentier de la Forêt de St-Hubert, Sentier de la Lomme en het Sentier de la Lesse. Dat laatste pad was trouwens het eerste langeafstandspad dat Touring Club de Belgique toegankelijk maakte (1921), hoewel de eerste kilometers Lessepad vooral in de vallei van de Beneden-Lesse werden uitgewerkt.
> Terwijl vandaag de meeste wandelroutes gewoon gebruik maken van langer bestaande paden, moesten in de eerste helft van de twintigste eeuw de initiatoren van wandelroutes vaak nog zelf paden uithakken en vrijmaken. In de vallei van de Lesse werkte het leger zelfs mee door rotsmassieven op te blazen met springstoffen om er een pad te kunnen doortrekken...! Dat was er misschien wat over... het zou nu niet meer acceptabel zijn. Ook de naam "Entre Lesse et Lomme" werd al tijdens het interbellum gebruikt om het sterk bebost gebied aan te duiden waarin dorpen als Libin, Transinne en Ochamps liggen. Dit deel van de Boven-Lesse- en Lommevallei is qua toerisme altijd een rustig gebied geweest in vergelijking met de grote attrakties meer stroomafwaarts van de rivier, met name de grotten van Han-sur-Lesse en de Lesse-afvaarten tussen Houyet en Anseremme.
> Vanaf 1959 werden in Wallonië de eerste Grande Randonnée-paden ontwikkeld, beter bekend als de met witrode streepjes gemarkeerde GR-paden. Aanvankelijk was dat vooral in de provincie Luik. In 1977 bewegwijzerde de Naamse wandelclub La Godasse de nieuwe GR 577 "Lesse et Lomme" maar deze circulaire GR van 65 km liep haast volledig over het grondgebied van de provincie Namen, helemaal buiten het wandelterrein van de huidige "Entre Lesse et Lomme".
> In 1985 ontwikkelde en bewegwijzerde Denis Jusseret van La Maison de la Randonnée - GTA Belgique en touroperator Europ'Aventure, de bekende Transardennaise® (verslag). De geelwitte streepjes van deze wandelroute tussen La Roche-en-Ardenne en Bouillon passeren nog steeds over het noordelijk grondgebied van Libin. In 1990 kwam er ook GR 14 (verslag)bij (Parijs - Monschau) en in 2011 GR 129 (verslag) van Brugge naar Arlon.
"Wij in Libin hebben geen kasteel of basiliek om bezoekers aan te trekken, enkel het woud is onze schat aan rijkdom." (Clément Crispiels, initiator)
"Wij willen een woudtoerisme met culturele dimensies, leuk en didactisch, vrij van overlast en met diep respect voor onze bossen. De beoogde doelgroep van langeafstandswandelaars is een kwalitatief en natuurbewust publiek." (Anne Laffut, burgemeester Libin)
> Het verhaal van de 21ste eeuwse wandelroute "Entre Lesse et Lomme" begint bij Jean Breuskin, inwoner van Libin en fervent wandelaar. Op zijn palmares staat ondermeer 2 x de route naar Santiago de Compostela. Op zo'n lange voettocht heb je natuurlijk zeeën van tijd om over de dingen des levens na te denken... zo ook over het idee om in de natuur rond zijn eigen Libin een grote wandelroute uit te tekenen. Eens terug uit Galicië neemt hij contact op met zijn dorpsgenoot Clément Crispiels. Als gepensioneerd ingenieur / voormalig kantonhoofd van DNF (de Waalse tegenhanger van het Agentschap voor Natuur & Bos) is Crispiels de geknipte partner om een meer concreet idee uit te werken. De bossen rond Libin zijn Crispiels' lange leven en hij kent alle bospercelen, paadjes en wegen door en door na zoveel jaren dienst.
> Zowel Breuskin als Crispiels spenderen uren en uren in de natuur op de paden en tekenen de eerste trajecten uit. Crispiels stelt een uitgebreid dossier samen van al hun verkenningen in het kader van de toekomstige wandelroute "Entre Lesse et Lomme". Hij doorkruist in samenwerking met Breuskin over meer dan 4 jaren 6000 hectaren bos. Het resultaat is een wandelronde van meer dan 78 km + daarvan aftakkend 32 kleine rondwandelingen waardoor alle acht deeldorpen van Libin met verschillende wandeltrajecten worden verbonden en aangesloten op de grote ronde van "Entre Lesse et Lomme".
> Die troef is net het uitgestrekte Ardense woud, in het bijzonder dat in de brede regio rond Saint-Hubert. De opdracht van LGFSH is om projecten uit te werken waarbij de bezoeker tijdens zijn toeristisch verblijf in de regio zo maximaal mogelijk in alle mogelijke facetten wordt 'ondergedompeld in woudsfeer', van lokale streekprodukten bij de maaltijden, aktiviteiten in het woud, tot originele overnachtingsplaatsen, als het woud en de grootse Ardense natuur er maar betrokken bij wordt.
> Voor LGFSH paste het project van Breuskin en Crispiels uitstekend in die innovatieve strategie. Voeg er ook aan toe dat wandelen nog steeds met stip de allerpopulairste aktiviteit is voor Ardennenbezoekers. Naar het voorbeeld van de meerdaagse wandelroute "La Grande Traversée de la Forêt du Pays de Chimay" (Vironval & Chimay) wil men voor de meerdaagse trekker door de bossen van Libin, onderweg ook voorzien in bivakzones, zodat de bezoeker de natuur 24u/24 kan beleven.
> De gemeente Libin dient na vergaderingen in 2013 met verschillende partners bij het Waals Commissariaat voor Toerisme (CGT) in januari 2014 een voorlopig dossier in van het "Entre Lesse et Lomme"-project. Dit met het oog op toekomstige erkenning en de daaraan verbonden subidies voor de realisatie later. In maart 2014 geeft het CGT een princiepsakkoord. Daarna kan de gemeente Libin via de toeristische dienst en vooral via koepelorganisatie LGFSH aan de slag om concrete vorm en uitwerking te geven aan "Entre Lesse et Lomme". De voorbereiding, de indiening van het definitieve plan en uiteindelijk het terreinwerk, nemen wat tijd in beslag. Met het oog op erkenning en subsidiëring wordt in juni 2016 het definitieve dossier ingediend bij het CGT. De burgemeester van Libin hoopt dan op de afwerking en openstelling van "Entre Lesse et Lomme" in de lente van 2017.
> Het idee om van het project "Entre Lesse et Lomme" een aangepast toeristisch produkt te kneden en de wijze waarop, wordt enigszins argwanend bekeken door Mr Clément Crispiels. Zoals de gemeente Libin en LGFSH het aanpakken, had hij het niet helemaal in gedachten. Mr Crispiels in de krant l'Avenir: "Slecht idee om af te slanken van 32 naar 15 kleine wandelrondes, zelfs nu nog steeds alle dorpen verbonden zijn met de wandelroute. Bovendien schiet men het doel van mijn werk voorbij, dat was boven alles om het woud te leren kennen en hoe het ontwikkelt. Een puur educatieve benadering vanuit bosbouwkennis. Weet je, elke drie maanden passeer ik overal opnieuw om mijn roadbook te actualiseren, het woud blijft immers evolueren. Als men bijvoorbeeld ergens bomen heeft gekapt, wil ik foto's nemen van het nieuwe uitzicht. Ik vrees ervoor dat het woud er massatoeristen zal bijkrijgen, wat haaks staat op mijn project. Daarom wil ik niet dat men aan het originele idee een andere invulling geeft. Wij in Libin hebben geen kasteel of basiliek om bezoekers aan te trekken, enkel het woud is onze schat aan rijkdom."
> De burgemeester van Libin, Mevr. Anne Laffut pareert Crispiels' kritiek: "We hebben het oorspronkelijk opzet van het concept verre van gewijzigd. In samenspraak met de verschillende partners is het project geëvolueerd en beter in overeenstemming voor het doelpubliek van wandeltrekkers / bivakkeerders en niet voor massatoeristen. De extra wandelverbindingen naar de omliggende dorpen van Libin werden ook zo uitgewerkt, dat de wandelaar snel en vlot tot de dorpskernen kan geraken om er eventueel gebruik te maken van faciliteiten, met name voor slaapgelegenheid en maaltijden. Daarnaast werden ook nog 11 verbindingen uitgewerkt naar andere dorpen buiten het grondgebied van Libin. Ook wij willen een woudtoerisme ontwikkelen met culturele dimensies, leuk en didactisch, vrij van overlast en met diep respect voor onze bossen en de activiteiten die daar plaatsvinden. De beoogde doelgroep van langeafstandswandelaars is een kwalitatief en natuurbewust publiek. Ten slotte zijn we ons terdege bewust van het voorbereidend werk van Mr Crispiels en ook van het feit dat dit innovatieve project zonder zijn tussenkomst onmogelijk was geweest." Er wordt wel eens gefluisterd dat lokale politiek ook mee de oorzaak is van meningsverschillen tussen de initiatoren enerzijds en de projectaannemer (gemeente Libin) anderzijds. 'Go between' om de spanning discreet maar efficiënt te ontmijnen is de heer Luc Marchal uit Anloy.
> Het project "Entre Lesse et Lomme" haalt de voorziene periode van afwerking en openstelling niet. Van de lente van 2017 wordt het verschoven naar zomer 2017, naar lente 2018 en tot slot naar de zomer van 2018. Echt verrassend is dat niet, de creatie van een langeafstandsroute vraagt nogal wat werk in verband met bewegwijzering, infoborden, wandelgids, toelatingen voor passage en markering over privé-grond en openbaar bosgebied, enzovoort. Allemaal procedures en voorbereidend werk achter de schermen waarvan we ons als langeafstandswandelaars vaak veel te weinig bewust zijn. Dat is zeker ook het geval voor "Entre Lesse et Lomme" waar behalve bewegwijzering, afstandenborden en een roadbook ook nog eens werd gezorgd voor 26 extra rustbanken langs de route, infoborden, vrijmaking van nieuw opengestelde paden, bivakzone-uitrusting, een website, thematische touchscreens op infopunten, publicaties en zowaar ook speciaal voor "Entre Lesse et Lomme" twee nieuwe passerelles over de Lesse! Heel wat investeringen dus.
> Het Waalse Ministerie voor Toerisme kent hiervoor begin januari 2017 een subsidie van 122.377 € toe aan LGFSH (80 % van de voorziene kosten). De gemeente Libin springt bij met leningen en werken uitgevoerd door gemeentelijk personeel. Met de definitieve toekenning van subsidies wordt een versnelling hoger geschakeld: in het voorjaar en de vroege zomer van 2018 wordt de bewegwijzering geplaatst, evenals rustbanken, afstandenborden enz.
> Op 1 augustus 2018 is het dan zover: het wandelproject "Entre Lesse et Lomme" wordt in het mooie gehucht Lesse (officieel startpunt van Entre Lesse et Lomme) officieel ingehuldigd door de burgemeester van Libin, Anne Laffut, in aanwezigheid van alle medewerkers die er de voorbije jaren naarstig aan hebben meegewerkt.
> Bijzondere vermelding voor de realisatie van dit project verdienen op de eerste plaats initiatoren Clément Crispiels, Jean Breuskin en in een latere fase Luc Marchal. Burgemeester Anne Laffut. Het projectteam van La Grande Forêt de Saint-Hubert voor de attraktieve invulling en praktische uitwerking, in het bijzonder Stéphanie Thiry en Jean-Philippe Bieuvelet. Absoluut top is ook al het terreinwerk van Yannick Yannou die instond voor het aanbrengen van de uitstekende bewegwijzering, de inrichting van bivakzones en die alle leuke afgelegen plekken uitzocht om rustbanken te plaatsen om deze er vervolgens ook naartoe te sleuren...
> Bij de start van hun terreinwerk werd ook contact opgenomen met de gemeente Libin om te polsen over de interesse voor de realisatie van het project. De gemeente speelde het project door aan de werkgroep voor "La Grande Forêt de St-Hubert" (LGFSH). Dit is een samenwerkingsverband tussen 10 gemeenten in de Centrale Ardennen (met steun van de Waalse overheid) om gemeenschappelijk de sterkste toeristische troef van de regio uit te spelen met innovatieve, aantrekkelijke belevingsprojecten.