> Ekelsbeke is een vrij groot dorp, met een aantal fijne 17de en 18de eeuwse gebouwen. Op het marktplein vallen zeker de mooie bakstenen bouwpatronen van een aantal gevels op, waaronder die van de hallenkerk.
> Blikvanger is het kasteeldomein met Franse tuin, grenzend aan het marktplein. De hoofdgebouwen van het imposante kasteel ondergaan momenteel een ingrijpende restauratie, andere bijgebouwen van het kasteel zijn er echter biezonder slecht aan toe. De huidige gebouwen dateren hoofdzakelijk uit het begin van de 17de eeuw en vervingen een oudere gotische constructie.

> Het is mogelijk om een korte, prettige wandeling te maken langs een groot stuk van de brede slotgracht, die wordt gevoed door de IJzer. Daarbij passeer je ook de infohut van de IJzer die in een klein parkje achter het kasteel is gelegen.

> Terug op het marktplein kan je een kort bezoek brengen aan het kerkgebouw. Op 11 april 1976 brandde de kerk volledig uit, waarschijnlijk veroorzaakt door kortsluiting. Zowat het hele waardevolle interieur ging daarbij verloren. Enkel nog geblakerde muren bleven over. Binnenin kan je ondermeer foto’s zien en het hele verhaal lezen over deze rampzalige gebeurtenis.

> Op 28 mei 1940 vindt er te Wormhout een hevige confrontatie plaats tussen het Britse leger en de oprukkende Nazi's. Inzet is een strategisch wegenkruispunt bij Wormhout, belangrijk voor verdere troepenverplaatsing naar de haven van Duinkerke. Een honderdtal Britse soldaten worden hierbij krijgsgevangen genomen door de Nazi's. Ze worden opgesloten in een schuur tussen Wormhout en Ekelsbeke (waar nu de huidige site van Plaine-au-Bois is).
> Zonder enig respect voor oorlogsconventies rond krijgsgevangenneming werden de Britse soldaten hier meedogenloos afgeslacht door de SS, die granaten in de schuur gooiden. Toen bleek dat er ondanks het bloedbad nog heel wat overlevenden waren wilden de SS'ers die mannen met een nekschot afmaken. Kapitein Lynn-Allen kon voor zijn mannen nog even tijd winnen door te verkrijgen dat de soldaten nog een laatste sigaretje mochten roken voor ze de dood werden ingejaagd. Het was echter maar een kort uitstel, de SS'ers dreven de Britse soldaten in groepjes van 5 uit de schuur om ze alsnog af te maken. Toch overleefden nog enkele mannen ook die slachting, ze werden dagen later in zwaargewonde toestand ontdekt door plaatselijke inwoners.
> Vreemd genoeg wordt dit veld des doods pas de laatste jaren ingericht als oorlogssite. Het is de lokale geschiedkundige Guy Rommelaere die het drama weer onder de aandacht bracht door er, na uitgebreid onderzoek te hebben verricht, in 1996 een boek over publiceerde, 'Le massacre oublié'. Het terrein wordt aangekocht in 2000 en de volgende jaren ingericht met een schuur die de plek van de massamoord symboliseert.

> De oorspronkelijke schuur werd lang geleden afgebroken. De huidige 'inrichting' met ondermeer informatiepanelen, bomenaanplanting en panoramisch punt werd geopend in 2004.
> Merkwaardig is het verhaal van overlevende soldaat Bert Evans uit Birmingham. Kapitein Lynn-Allen, die machteloos zag hoe zijn soldaten één voor één de dood werden ingejaagd door de SS, trok Bert Evans mee naar de deur van de schuur om het van daar op een lopen te zetten. Evans was op dat moment al zwaar gewond door één van de granaatexplosies. De 2 mannen werden onmiddellijk achternagezeten door schietende SS'ers. Ze doken in een veedrinkpoel, waar Lynn-Allen werd afgemaakt met een schot in het hoofd. Evans kreeg ook 2 kogels en stortte voorover in de vijver. Dat bleken echter schampschoten, Evans kwam kort daarna verdwaasd weer tot bewustzijn. Er was geen SS'er meer in de buurt, ze hadden hem blijkbaar voor dood achter gelaten. Hij strompelde de velden in. Zo bereikte hij een hoeve, waar een Duitse soldaat hem naar een ziekenhuis in Boulogne liet brengen voor verzorging. Zijn arm werd afgezet en Evans werd daarna afgevoerd naar een krijgsgevangenenkamp in Polen, waar hij 3 jaren verbleef, alvorens weer vrijgelaten te worden.

> Er zijn een paar prettige café’s rond het marktplein. Je kan ook even het Huis van de Westhoek binnen lopen, je vindt er behalve toeristische informatie ondermeer een aantal streekprodukten te koop, zoals ‘Potje Vleesch’ of de artisanale bieren van de Ekelsbeekse brouwerij (die we trouwens zo dadelijk langs GR IJzer zullen passeren). Check ook even of er geen interessante tentoonstelling plaats vindt. Ekelsbeke probeert zich recent ook te profileren als ‘literatuurdorp’.
> Dit is een dorp van de Westhoek waar de Vlaamse culturele erfenis een warm hart wordt toegedragen. Ekelsbeke heeft zeker charme en karakter.

> Tijd om er wat vaart in te zetten na een bezoekje aan Ekelsbeke. GR IJzer loopt Ekelsbeke uit via de artisanale brouwerij Thiriez, gelegen op de hoek van een straat. Je neemt dan een asfaltwegje zuidoostelijk.
> Wat verder doemt links een heuveltje op in de velden. Het is een kunstmatige heuvel waar een vreselijk oorlogsdrama uit WO II wordt herdacht, Plaine-au-Bois. Een korte wandeling rond deze site is de moeite, informatieborden leggen het drama uit.

> Terug op GR IJzer verandert de koers van het pad in noordoostelijke richting door op een kruispunt een asfaltwegje te nemen dat een goeie kilometer verder het centrum van Wormhout bereikt. Daarbij passeer je oa een natuurcentrum en het volksmuseum 'Jeanne Devos'.

> De Jeanne Devos van Wormhout heeft niks te maken met de gelijknamige Vlaamse zuster die in het Indische Bombay caritatief werk verricht. Jeanne Devos was in dienst bij pastoor Lams van Wormhout. Samen met hem fotografeerde ze in in de eerste helft van de 20ste eeuw een groot aantal volksgebeurtenissen in de streek. Haar fotoverzameling vormt dan ook een uniek tijdsdocument.Het volksmuseum van Jeanne Devos in Wormhout herbergt ook een pak voorwerpen die het leven van de plattelandsbevolking in de 19de en begin 20ste eeuw illustreren. Enkele kamers van de voormalige pastorij zijn natuurgetrouw ingericht. Het museum is geopend ma/di/do/vr/za/zo ‘s namiddags, gesloten voormiddagen, woensdag en de laatste 2 zondagen van de maand. Voor groepen is na afspraak ook een bezoek tijdens de voormiddag mogelijk.

> Evans was in de 21ste eeuw tot 2013 de enige man die het gruwelijke verhaal van Plaine-au-Bois nog kan na vertellen. Hij vereerde de site een laatste maal met een bezoek in 2006, er werd een gedenkplaat aangebracht bij die gelegenheid. Ook de vijver waarin Lynn-Allen de dood vond, maar die het leven redde van Evans, is nog te zien. Bij de herinrichting van de site rond 2003 werd de grond die bij de uitdieping van de poel vrij kwam gebruikt voor de aanleg van de panoramische heuvel op de site. Die nieuwe heuvel is meteen ook de laatste rustplaats voor kapitein Lynn-Allen, wiens lichaam nooit werd terug gevonden in de poel, zijn stoffelijk overschot is er wellicht helemaal in vergaan. Bert Evans overleed in 2013.

> Wormhout ligt op de samenvloeiing van de Penebeek in de IJzer of van de IJzer in de Penebeek, want die laatste heeft minstens een even groot debiet als de IJzer.
> De Peenebeek, die in de buurt van Noordpeene ontspringt, was in de 17de eeuw het toneel van een belangrijke veldslag tussen de Nederlanden van Willem III en het Franse leger van Lodewijk XIV. Bedoeling van de Hollanders was om de territoriale opmars van de Franse koning te stuiten. Dat mislukte en het Vredesverdrag van Nijmegen (1678), dat in de nasleep van de bloedige veldslag werd gesloten, had zeer ingrijpende gevolgen. Het betekende de definitieve overheveling van een grote brok van de Zuidelijke Nederlanden naar Frankrijk. In 2007 werd in Noordpeene een museum geopend rond de Slag aan de Peene.

> Wormhout is het grootste dorp langs GR IJzer tijdens je trekking over Frans grondgebied, zowat 5000 inwoners. De passage van een aantal doorgangswegen maakt de plaats ook aantrekkelijk voor nogal wat winkels en middenstand.
> Ook Wormhout heeft een lange geschiedenis, wellicht meer dan 1200 jaren. Sint-Winok zou hier nog een gebedshuis hebben laten bouwen in het begin van de 8ste eeuw.
> Het huidige kerkgebouw van Wormhout dateert grotendeels uit het begin van de 17de eeuw. Ga je onder de stoere vieringtoren de kerk binnen dan kan je ondermeer fijn houtsnijwerk ontdekken van koor- en preekgestoelte. Ook hier een paar mooie Vlaamse retabels, waaronder dat ter ere van OLV der Tranen. Het verhaal van OLV der Tranen kan je lezen in oud Vlaams onder het beeldje in het retabel: 'Den 25 april 1406, het aengezicht van het beeld van Onze Lieve Vrouwe dezer kerke is verandert in de gedaente van eene vrouwe die weende, en uyt haere gebenedyde oogen liepen gelyk tranen; dit heeft gebeurt van s' morgens tot naer de vespers, ten aenzien van de pastoren van Wormhout, Ledringhem en Ekelsbeke met hunne parochianen.'

> In de topografische gids over GR IJzer staat een lokale (ongemarkeerde) wandeling beschreven die je op dit punt zuidelijk en over 3,5 km langs de De Schodtmolen brengt. Deze mooie windmolen uit 1756 is de enige nog overgebleven windmolen van de gemeente, ooit telde Wormhout 11 windmolens op zijn grondgebied!

> Nog in het centrum van Wormhout kruis je de Peenebeek.

> Via een parkje met paden en een recente woonwijk bereikt GR IJzer de D18 die even wordt gevolgd over een parallel pad. Verderop passeer je langs het domein des 3 étangs. Behalve picknickgelegenheid zijn de vijvers rond de hoeve vooral populair bij vissers. Het pad loopt rond de vijvers in wijzerzin om aan de andere kant dan zuidoostelijk te vervolgen. Aan het eerste kruispunt links.

> Weer op GR IJzer komen we wat verder op de Steenstraete (oude Romeinse weg) om dan enkele kilometers over vrij eentonige asfaltwegen het dorpje Herzeele te bereiken. Aan de Steen Straete werd het GR-traject sinds 2010 gewijzigd: je wandelt nu links om pas 250 meter verder rechts te gaan en zowat 2 km verder weer aan te sluiten op het langer bestaande traject naar Herzeele. Hierdoor is er iets meer variatie. De afstand blijft gelijk.

> Ook in Herzeele zijn in de huisgevels weer mooie baksteenmotieven te ontdekken. In het dorpje is een biezonder danscafé, 'Café des Orgues'. Tijdens het interbellum waren mortierorgels een echte rage, vooral in de jaren '20 en '30. Dansen op klanken van de orgels van de firma Mortier uit Antwerpen was toen erg populair. De orgels waren vaak echte ambachtelijke constructies die blonken van de kitch. Ze waren in feite een soort imitaties van dansorkesten waarbij de liedjes mechanisch uit een soort draaiboek werden gelezen. In het Café des Orgues staan nog verscheidene orgels opgesteld die de meest uiteenlopende dansliedjes kunnen spelen. Zulke danscafés stierven in Vlaanderen na WO II bijna volledig uit. Herzeele is een uitzondering. Passeer je hier op een zondagnamiddag spring dan eens binnen en laat je wandelboots swingen op de tonen van mazurka of polka...

> Een kwartier wandelen na Herzeele bereik je dan een tweetalige wandelboom. Je hebt hier de keuze want GR IJzer loopt hier over een gesplitst traject.
> Volgens de wegwijzers bestaat er hier een variant traject omwille van mogelijke jacht op de hoofdroute. Volgens de topografische gidsen is de reden van mogelijke omleiding echter niet jacht maar delen van het pad die kunnen overstroomd zijn door de Heibeek of de IJzer in het winterseizoen.
> Bij normale weersomstandigheden zou ik niet twijfelen: het variante traject loopt volledig over asfalt terwijl de hoofdroute naar Roesbrugge over een variatie aan kleine paden en wegen misschien wel het leukste stuk is van de hele GR IJzer.

> De Hoflandmolen van grensdorp Houtkerque dateert uit 1780 en was commercieel in gebruik voor het malen van graan tot 1959. Er wordt wel eens gesteld dat dit de oudste nog bestaande molen van Europa is. Bewijs daarvan is een jaartalinscriptie gevonden op een balk: 1114. Sterkere bewijzen zijn echter niet aanwezig. Bovendien heeft deze standaardmolen ongetwijfeld talloze herbouwingen en restauraties ondergaan in de loop van de eeuwen.
> Al meer dan 100 jaar is de molen nu eigendom van de familie Accou. Roger Accou, de huidige eigenaar schijnt een kleurrijk figuur te zijn die nog Vlemsch spreekt. Helaas is de molen slechts uitzonderlijk te bezoeken en moet je het dus stellen met een kijkje van buitenaf.

> Het traject dat GR IJzer nu zal volgen is er gekomen dankzij onderhandelingen en vergaderingen tussen verscheidene belangengroepen. Het probleem is dat aan Franse zijde (waar je nog even op loopt), de weidegronden verhuurd worden voor jacht. Wat valt er hier te jagen? Hetzelfde gevogelte waar de rustige natuurliefhebber en wandelaar van Belgische kant kan naar turen en observeren. Aan Franse zijde wordt het wild afgeknald door 'sportjagers'. Om meer vogels, zoals eenden, aan te trekken worden er zelfs lokeenden en -ganzen uitgezet op met pompen bevloeide akkers. Of er worden levende lokeenden in kooitjes gezet. Het geknal in de buurt van de Heibeek gaf in het verleden al meermaals aanleiding tot conflicten tussen de Franse schietclubs en Belgische wandelaars.

> In oktober 2004 vond in het gemeentehuis van Houtkerque een vergadering plaats tussen de gemeentelijke overheden van Poperinge en Houtkerque, provinciale / departementele overheden van West-Vlaanderen en Nord, de jachtverenigingen en de Franse GR-organisatie. Dat resulteerde in een akkoord waarbij een gedeeltelijk aangepast wandelpad langs de Heibeek kon worden gerealiseerd. Het eerste stukje van het pad (op Franse bodem), eigenlijk een oud smokkelpad, is voorzien van wandelpoortjes en er werden jonge bomen aangeplant. In de buurt van het sinds 2020 gesloten café d'Heybeke werd het oude wandel- of smokkelpad wat verlegd en aan Belgische zijde werd een nieuw traject door weiden - toegankelijk door wandelpoortjes - gerealiseerd. Ook het brugje over de Heibeek werd vernieuwd. In het pad waar je de volgende kilometers over loopt is dus behoorlijk wat geïnvesteerd!

> GR IJzer volgt hier de brede Hei- of Heidebeek en net als je denkt dat het eindelijk eens echt wat wild wandelen wordt duikt daar plots een oude hoeve op, die nu een café is. Via een brugje steek je de Heidebeek over en kom je over de grens bij voormalige café d’Heybeke (Haringe - Poperinge). Tot 2020 kon je hier je aankomst in West-Vlaanderen vieren met een stevig lokaal biertje.

> Het was trouwens in dit café dat GR IJzer in september 2007 officieel werd ingewandeld en ingehuldigd na een hele reeks toespraken. Er werden toen een 100-tal wandelaars verwacht maar het werd voor ex-café d'Heybeke een ware overrompeling: het mooie weer lokte zowat 250 wandelaars. De cafébazin zuchtte er jaren later nog van! Ex-café d’Heybeke is ook krak halfweg GR IJzer! Mooi uitgerekend van de padenmakers, Frans-Vlaanderen / West-Vlaanderen 51,7 km/51,6 km.
> Sinds 2020 is Café d'Heybeke definitief gesloten.

> We vervolgen de wandeling over de hoofdroute, op het einde van dit etappeverslag lees je echter ook de ervaringen langs het variante traject via Bambeke.
>GR IJzer loopt bij de splitsing rechts verder, een onverhard pad tot een asfaltweg. Die wordt gevolgd tot voorbij een boerderij waar het pad onverhard wordt. Bij de Ruisseau d’Herzeele neem je bij een vorksplitsing het pad dat over de beek gaat. Even dwars door een veld om – dezelfde richting aanhoudend – wat later bij de grote ‘Kruystraete’ te komen. Een 100 meter rechts langs deze relatief drukke weg om dan links een onverharde veldweg op te lopen. In feite loont het de moeite om hier even verder te wandelen over de Kruystraete en dan links te gaan om een kijkje te nemen bij de Hoflandmolen.

> Je kan dan via een ander asfaltje weer vlot aansluiten op GR IJzer. Over een asfaltwegje door het gehucht ‘les quatre extrèmités’. Deze weg lijkt richting grens dood te lopen, maar hier begint, bij een wandelpoortje, een uniek stukje GR IJzer.

> Dit variante traject loopt gewoon rechtdoor op het centrum van Roesbrugge af. Via een buurtpad kom je zo op de hoofdstraat door Roesbrugge waar je rechts wandelt tot de brug over de IJzer.
>De hoofdroute echter heeft nog een prettig wandeltraject in petto voor je Roesbrugge bereikt. Via een zigzag van veldwegen kom je bij de IJzer die je volgt over een grassig oeverpad in een vrij rechte lijn naar Roesbrugge toe. Kort voor het centrum passeer je een vierde infohut over de IJzer. We zijn aangekomen in een eerste West-Vlaams dorp op de tocht langs de IJzer: Roesbrugge.

> Volgende stukje GR IJzer is dus op Belgische bodem, erg prettig wandelen hier over dit nieuw geopend pad langs de Heibeek, die iets verder in de IJzer vloeit. Even de IJzer volgen, langs een meetstation.
> Richting een houten boogbrug (2000) over de IJzer. Aan de andere zijde van de brug dan langs de hoge rietkraag van de Zwijnebeek tot een asfaltwegje waar de wintervariante er weer bijkomt.

> Een kilometertje rustig asfalt brengt je door het gehucht Geldzak. Opnieuw een variant GR-traject dan, enkel te gebruiken bij hoge waterstand van de IJzer.

> Roesbrugge-Haringe is een dorp dat tot het grondgebied van de gemeente Poperinge behoort. De geschiedenis van dit straatdorp is onlosmakelijk verbonden met de ligging aan de IJzer. Ene Rohardus zou de eigenaar zijn geweest van een brug over de IJzer hier, Rohardus' brug', dus (> Roesbrugge). Bij een wandeling door het dorp ontdek je hier en daar nog oude industriële gebouwen. Hoewel behoorlijk afgelegen bracht scheepvaart op de IJzer Roesbrugge een zekere welvaart. Je kan in Roesbrugge ook de Dode IJzer exploreren, eigenlijk de oude loop van de IJzer, voor de rechttrekking in de 16de eeuw.
> Het dorp is goed voorzien van diverse horecagelegenheden. Winkeliers hebben er echter duidelijk te lijden onder het succes van de Poperingse shoppingcentra, er zijn wel nog enkele buurtwinkeltjes.

> De hele tijd asfalt onder de voeten. Ook de Noordzeefietsroute passeert over deze weg. Langs een Mariakapel en een Fatima-kapel. De Kruystraete over en verder door tot de grens. Linksvoor ligt Oost-Cappel. Over rustig asfalt vervolg je rechtdoor tot je weer op het hoofdtraject van GR IJzer komt.

> Als je dan toch verhinderd wordt door Frans jagersgespuis of uitzonderlijke hoge waterstand om de hoofdroute te volgen kan je dus na Herzeele een variant traject volgen van 7 km. Aan de wandelboom na Herzeele links in dit geval tot Bambecque (Bambeke), waar je een café passeert. In het centrum rechts.